تاب آوری روانی و مفاهیم همپوشان

تاب‌آوری نه فقط افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکل است بلکه مهم‌تر از آن حفظ سلامت روانی و ارتقای آن است.  تاب‌آوری روانی به افراد این توانایی را می‌دهد تا با مشکلات مواجه شوند بدون اینکه دچار آسیب شوند و حتی این موقعیت‌ها را فرصتی برای ارتقا و رشد شخصیت خود می شمارند.

مفاهیم هم پوش و مترادف با تاب‌آوری

پار ادایم سلامت زایی

آنتونوفسکی (۱۹۷۹) اصطلاح «سلامت زایی» (در لاتین به معنای منشأ سلامتی است) را ابداع کرد تا این روش جدید تفکر، که بر منشأ سلامتی و خوبی تأکید دارد را توصیف کند. سلامت زایی توانایی سازگار شدن مناسب با تجارب ناخوشایند و استفاده از آن تجارب به عنوان منبعی از قدرت و توانمندی است .

احساس یکپارچگی

احساس یکپارچگی که توسط آرون آنتونوفسکی (۱۹۸۸ و۱۹۹۳) مطرح گردیده و نیز یکی از مفاهیم نزدیک و مشترک با مفهوم تاب‌آوری است که افراد را در برابر استر محافظت می‌کند.

آنتونوفسکی (۱۹۸۷) سه جزء برای احساس یکپارچگی در نظر گرفته است که در سلامت روانی فرد نقش مهمی دارند و این سه جزء عبارتند از:

درک پذیری؛ گستره ای که فرد موقعیت‌هایی را که با آنها مواجه می‌شود از لحاظ شناختی و قابل درک می‌بیند. یعنی اینکه آنها دارای نظم، ثبات، ساختار و وضوح هستند.

مدیریت پذیری؛ میزانی که فرد توانایی‌های خود را برای برآوردن خواسته های محیطی کافی می‌داند.

معنا داری؛ گستره ای که فرد در شکل دادن به سرنوشت و تجاربش مشارکت فعال دارد و میزانی که احساس می‌کند زندگی‌اش از لحاظ عاطفی با معناست و مشکلاتش را به عنوان چالش می‌نگرد نه به عنوان تهدید.

سرسختی روانی

یک مفهوم مرتبط در ادبیات تاب‌آوری مفهوم سرسختی روانی است که توسط کوباسا و مدی توضیح داده شده است. سر سختی روانی در ادبیات مربوط به استرس و کنار آمدن با آن برای توضیح تفاوت‌های فردی در تاب‌آوری در مقابل استرس ظاهر گردید (کوسابا، مدی و کان،۱۹۸۲).

این مفهوم از نظریۀ وجود گرایی شخصیت نشأت‌گرفته است (کوباسا و مدی، ۱۹۷۷) و به عنوان یک ویژگی شخصیتی تعریف شده است که دارای سه جزء چالش ، تعهد، و کنترل است، اصطلاح «چالش» نگرش مثبت نسبت زندگی را منعکس می‌کند که فرد را قادر می‌سازد تغییرات را جزء طبیعی زندگی و به عنوان فرصتی برای رشد ببیند به جای اینکه آنها را تهدیدی برای امنیت و بقای خود بداند.

اصطلاح «تعهد» به صداقت و ارزش‌های خاص در زندگی اشاره می‌کند. اصطلاح «کنترل» این اعتقاد را منعکس می‌کند که فرد می‌تواند در حوادثی که در زندگی برایش رخ می‌دهد با در نظر گرفتن محدودیت‌های منطقی‌اش کنترل داشته باشد و می‌تواند با مشکلات مواجه شود.

افرادی که از لحاظ روانی سرسخت هستند دارای احساس هدف، تعهد و معنا هستند. به طور کلی شواهد گسترده ای نشان می‌دهند که سرسختی روانی با سلامت حسمی و روانی همبستگی دارد و عوارض منفی استرس بر سلامتی را کاهش می‌دهد (کوباسا، مدی و زولا،۱۹۸۳). دیکسون (۱۹۸۹) در پژوهشی به این نتیجه رسید که سرسختی روانی به طور معنی داری رابطه بین استرس‌های مربوط به کار را با فرسودگی شغلی تعدیل می‌کند.

استقامت

بر اساس نظر استامپفر (۱۹۹۰) دو محقق و صاحب نظر مفهوم «استقامت» را وارد مطالعات و بافت سلامت زایی کردند. توماس (۱۹۸۱، ص۴۱) استقامت را با استفاده از معنای واژه نامه ای آن، به عنوان توانایی جسمی و روحی برای ایستادگی در برابر بیماری، خستگی و سختی‌ها و پایداری تعریف کرده است.

تاب و توان

بن-سیرا (۱۹۸۵) تاب و توان را به عنوان اطمینان پایدار فرد به توانایی‌هایش و تعهد به محیط اجتماعی که اساساًَ آن را با معنا و از نظر قابل پیش بینی ادراک می‌کند تعریف می‌کند و معتقد است پاداش‌ها در آن معتبر و عادلانه توزیع می‌شوند. او تاب و توان را به عنوان یک متغیر ضربه گیر قلمداد می‌کند که پس از اینکه تعادل حیاتی به هم خورد به برقراری مجدد این تعادل می‌پردازد.

درایت اکتسابی

درایت اکتسابی به مجموعه ای از رفتارها و مهارت‌های خوب آموخته شده، اشاره دارد که باعث می‌شود افراد خود تنظیم گر باشند یا روی رفتارشان کنترل داشته باشند. درایت اکتسابی نوعی خزانۀ شخصیتی است که اساساًَ شامل سه عملکرد خود کنترلی واپس گرایانه، خود کنترلی اصلاح گرانه، و خود کنترلی تجربی است.

-استحکام زایی، مفهومی فراگیرتر

استامپفر (۱۹۹۵) بر اساس نوشته های آنتونوفسکی استدلال کرد که این مشکلی فراگیرتر از عواملی است که سلامت جسمی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این طور مطرح کرد که پا رادیم گسترده تر شده است تا منابع قدرت و توانایی را در برگیرد و آن را پا رادیم استحکام زایی نامید.

سازۀ شکیبایی

بارندز (۲۰۰۴، ص ۲۱،۲۰) سازۀ شکیبایی را این گونه معرفی کرده است:

نظریه شکیبایی این گونه فرض کرده است که افراد شکیبا (آن‌هایی که به طور موفقیت آمیز با استرس کنار می‌آیند و افسردگی کمی را تجربه می‌کنند) ارزیابی مثبتی از خود، خانواده و حمایت‌های دیگران دارند. پرتوربوس (۱۹۹۸ ص۲۴) شکیبایی را به عنوان «قدرت مدیریت استرس و سالم ماندن تعریف کرده است که این قدرت از ارزیابی مثبت در مورد خود، خانواده و حمایت‌های دیگران ناشی می‌شود».

سازۀ طاقت روانی

این سازه با بعضی از توانایی‌های کنار آمدن با فشار، یا تاب‌آوری ارتباط دارد.

جونز، هانتون و کانیونتون (۲۰۰۲) طاقت روانی را که حول محور بودن است، تاب‌آوری مشخص و باقی ماندن در وضعیت کنترل، حفظ تمرکز در مواجهه با فشارها تعریف کرده‌اند.

چهار جزء اساسی طاقت روانی عبارتند از؛ کنترل، چالش، تعهد و اطمینان (کلوف، ارال و سول، ۲۰۰۲)

کنترل

افرادی که این بعد در آنها قوی است، احساس می‌کنند که روی کار و محیطشان کنترل دارند و خود دارای دو قسمت است؛ یکی کنترل هیجانات و دیگری کنترل زندگی.

چالش

این بعد گسترده ای را توصیف می‌کند که فرد چالش‌ها را به عنوان فرصت تلقی می‌کند.

تعهد

منظور از تعهد توانایی افراد برای انجام موفقیت آمیز تکالیفشان علی رغم مشکلات و موانعی است که بر سر راه آنها در راه رسیدن به هدف وجود دارد.

اطمینان

افرادی که این بعد در آنها قوی است به خود باور دارند که می‌توانند به طور موفقیت آمیزی کارهایشان را انجام دهند. این افراد قادرند با مشکلات به خوبی کنار بیایند. وقتی مشکل یا خطایی رخ می‌دهد آرامش خود را حفظ می‌کنند و حتی حل کردن این مشکلات آنها را قوی‌تر می‌کند.

بهرۀ شرایط ناگوار

چارچوب مفهومی به نام بهره شرایط ناگوار شکل داد. بهرۀ شرایط ناگوار دارای چهار بعد است که عبارتند از:

الف-کنترل c

ب – مالکیتo

ج – دسترسی R

د – استقامت E

هنگامی که شرایط ناگواری اتفاق می‌افتد فردی که بهرۀ شرایط ناگوار بالاتری دارد، بیشتر ممکن است احساس کند که می‌تواند بر موقعیت تأثیر گذار باشند (کنترل) خود فرد تصمیم می‌گیرد که اوضاع را بهتر کند (مالکیت) و درک می‌کند که این شرایط محدود و گذارست (دستیابی و استقامت). فردی که بهرۀ شرایط ناگوار پایین‌تری دارد، احساس کنترل کمتری می‌کند، احساس مالکیت کمتری برای مواجه شدن با آنچه اتفاق افتاده است دارد و مدت زمان طولانی‌تری طول می‌کشد تا به حالت عادی برگشت کند.تاب‌آوری روانی

تاب‌آوری روانی به عنوان توانایی عبور از دشواری‌ها و غلبه بر شرایط در زندگی تعریف شده است.

همچنین از دیدگاه نیومن به تاب‌آوری روانی به عنوان توانایی تطابق با دشواری‌ها اشاره شده است. در مدل استرس بیماری، اعتقاد بر این است که افراد در صورتی که دچار یک بیماری یا اختلال می‌شوند که در ابتدا زمینه ای زیستی، روان شناختی یا روانی- اجتماعی برای ابتلا به آن اختلال یا بیماری داشته باشند و سپس تحت استرس قرار گیرند.

در حالی که بسیاری افراد زمینه ابتلا به همه بیماری‌ها را دارند اما همه دچار این بیماری‌ها نمی‌شوند. آن چه مانع از پای درآمدن، افراد در مقابل استرس می‌شود روش‌هایی است که برای تعدیل استرس بکار می‌برند. این روش‌های کارآمد بر پایه ویژگی تاب‌آوری بروز می‌کند (گالو و همکاران،۲۰۰۴).

تاب‌آوری نه فقط افزایش قدرت تحمل و سازگاری فرد در برخورد با مشکل است

بلکه مهم‌تر از آن حفظ سلامت روانی و ارتقای آن است.

تاب‌آوری روانی به افراد این توانایی را می‌دهد تا با مشکلات مواجه شوند بدون اینکه دچار آسیب شوند و حتی این موقعیت‌ها را فرصتی برای ارتقا و رشد شخصیت خود می شمارند.