آموزش سلامت چیست ؟

آموزش سلامت در ساده ترین تعریف یعنی «آموزشی که منجر به ارتقای رفتار بهداشتی فرد شود». هدف اساسی آموزش سلامت ، تغییر رفتار است، نه افزایش اطلاعات؛ و اگر چه آموزش سلامت اکثراً با ارائه اطلاعات بهداشتی آغاز می شود، اما موفقیت آن زمانی است که بتواند رفتاری مناسب با سلامت فرد و جامعه را جایگزین رفتار غلط غیر بهداشتی کند.

از آنجاییکه، هر جامعه دارای عقل جمعی است و مردم در تشخیص و حل مشکلات شان توانایی و تفکر و اقدام سازنده دارند و آموزش سلامت باید به جای مداخله، تاکید خود را بر درگیر کردن جامعه در حل مشکلات بهداشتی خویش متمرکز کند. در حالی که آموزش کلید رشد جوامع در عرصه های مختلف اجتماعی ،فرهنگی، سیاسی، اقتصادی،بهداشتی و غیره محسوب می شود اما همیشه گفته شده است رفتار یک پدیده چندعاملی است و در حوزه تغییر رفتار آموزش سلامت شرط لازم برای تغییر رفتار است اما به تنهایی کافی نیست و نیازمند مداخلات گسترده تر است.

ارتقای سلامت جامعه شامل سه عامل آموزش سلامت، حفاظت از سلامت و پیشگیری از بیماری است و بدون برنامه ریزی متعادل برای این سه عامل، نمی توان به ارتقای سلامت مردم امیدوار بود.

در دیدگاههای جدید، آموزش سلامت کانون اصلی جنبشهای نوین سلامت عمومی است. در این دیدگاهها، تاثیر محیط (اجتماعی، اقتصادی، انسانی) بر سلامت مورد توجه قرار گرفته است.

آموزش بهداشت و ارتقای سلامت با استفاده از یافته های علمی بین رشته ای، خلاقیت در طراحی مواد آموزشی، نوآوری و توجه دقیق در کاربرد تکنولوژی آموزشی و تمرکز به تجارب قبلی در راستای ارتقاء سلامت، پیشگیری از بیماریها و تغییر رفتار افراد و جوامع گام بر می دارند

آموزش بهداشت و ارتقای سلامت با این باور که بهبود وضعیت سلامت افراد، گروه ها و جامعه فقط با فکر و عمل تنها یک گروه از متخصصان در علوم پزشکی، جامۀ عمل نمی پوشد؛ ترکیبی از متخصصان علوم بهداشتی، جامعه شناسی و روانشناسی و. ارتباطات، در قالب یک رشته کامل و جامع به همین نام را سازماندهی کرده و در جهت ارتقای سلامت میکوشد .

 

سازمان بهداشت جهانی (who)  اهداف و تعاریف زیر را برای آموزش سلامت بیان کرده است:
– ترغیب مردم برای شرکت فعالانه در اقدامات بهداشتی به طور انفرادی و دسته جمعی به منظور حفظ سلامت فرد
– تجهیز  افراد به دانشها و مهارت های لازم و نفوذ در گرایشهای آنان به نحوی که بتوانند مسایل بهداشتی خویش را حل نمایند.
– فراهم آوردن شرایط لازم جهت رشد خدمات بهداشتی
– آماده کردن و تشویق مردم برای قبول و نگاه داری عادات بهداشتی
– آگاه کردن مردم درباره خدمات طبی و بهداشتی کشور
– کمک به مردم در راه نایل شدن به سلامت توسط اقدامات و فعالیت های خود آنان به نحوی که بتوانند آمادگی قبول مسئولیت تندرستی خود و اجتماعی که  در آن زندگی می کنند را داشته باشند.

 

 استراتژی های ارتقاء سلامت و تغییر رفتار
۱- رویکرد ارتقای سلامت: ارتقای سلامت عبارت است از فرایند توانمند سازی مردم و جوامع برای افزایش کنترل آنها بر تعیین کننده های سلامت و از طریق آن بهبود سلامت خویش. ارتقای سلامت به وسیله مردم و با همراهی مردم و نه برای مردم صورت می گیرد.

توانمندسازی در ارتقای سلامت فرایندی است که از طریق آن مردم کنترل بیشتری بر تصمصیم گیری ها و اقداماتی که سلامت آنها را تحت تاثیر قرار می دهند به دست خواهند آورد.

۲- توسعه ارتباطات برای ارتقای سلامت: ارتباطات برای سلامت شامل مطالعه و استفاده از راهبردهای ارتباطات برای شکل دهی و تاثیرگذاری بر تصمیمات تقویت کننده سلامت افراد و جامعه می باشد .

ارتباطات برای سلامت ،حوزه های ارتباطات و سلامت را به یکدیگر متصل نموده و به طور فزاینده ای به عنوان عنصری اساسی در تلاش های بهبود سلامت فردی و اجتماعی شناخته شده است.

۳- آموزش سلامت مبتنی بر جامعه: برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه به معنای حرکت به بیرون از بخش سلامت برای سلامت است و هدف کلی آن افزایش کیفیت، دسترسی و اثربخشی برنامه های سلامت است.

یک علت مهم طراحی برنامه های آموزش سلامت مبتنی بر جامعه این است که سلامت و کیفیت زندگی به بسیاری از عوامل و سیستم های اجتماعی وابسته است و فقط به یک سیستم مراقبت پزشکی و بهداشتی مناسب وابسته نمی باشد . آموزش مبتنی بر جامعه در چهار موقعت عمده دخالت می کند: مدارس، محیط کار، مراکز ارایه خدمات بهداشتی درمانی، جامعه
۴- مشارکت برای ارتقای سلامت: فرایندی است که در آن مردم می توانند با هم برای ایجاد تغییر در زندگی خود کار کنند و در تصمیم گیری در رابطه بامسایل پیرامو ن زندگی خود نقش فعال داشته باشند.

معنای مشارکت در ارتقای سلامت این است که در آن اعضای یک جامعه نیازهای سلامت شان را تعیین نموده ،توجه نمایند که چگونه می توانند با این نیاز ها روبرو شوند ،به طور گروهی در مورد اولویت های شان تصمیم بگیرند و با هم برای نیل به اهداف طراحی شده بر اساس حمایت مقتضی کار کنند.

آموزش بهداشت در ایران به عنوان یک حرفه خاص به سال ۱۳۳۰ هجری شمسی بر میگردد.

در سال ۱۳۵۱ اداره آموزش بهداشت به دفتر آموزش بهداشت عمومی تغییر یافت و فعالیتهای آن نیز گسترده شد. بعد از انقلاب توسط دانشکده بهداشت دانشگاه تهران (دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران فعلی) دورههای آموزشی برای تربیت کارشناس ارشد آموزش بهداشت در سالهای ۶۰، ۶۶ ،۶۵ ،۶۱ و پس از آن برگزار گردید.

بر اساس مقدمه اساسنامه سازمان بهداشت جهانی، برخورداری از بالاترین حد استاندارد منطقی و قابل حصول سلامت بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، عقاید سیاسی و موقعیت اقتصادی اجتماعی حق مسلم هر انسانی است.

بعد از اجلاس آلماتا در سال ۱۹۷۸ که در آن هدف اصلی تحقق سلامت برای همه، مراقبتهای بهداشتی اولیه معرفی شد و اهدافی برای سال ۲۰۰۰ تحت عنوان برنامه سلامت برای همه تا سال ۲۰۰۰ بیان گردید، در سال ۱۹۸۴یک گروه کاری برای بحث پیرامون مفاهیم و اصول ارتقای سلامت شکل گرفت و در اجلاس اوتاوا در سال ۱۹۸۶ با عنوان منشور اتاوا مورد تصویب قرار گرفت.

مکانیسمهای عملیاتی این منشور عبارت بود از: ایجاد سیاست عمومی مرتبط با سلامتی، ایجاد محیطهای حمایت کننده، بازنگری سیستم خدمات بهداشتی درمانی، تقویت اقدامات جامعه در خصوص سلامتی، توسعه مهارتهای فردی .